Czym zajmują się sądy kościelne?
Przedmiotem postępowania przed trybunałami kościelnymi (obiectum iudicii) są prawa (iura) zarówno osób fizycznych jak i osób prawnych oraz przestępstwa (crimina, delicta). Udzielenie ochrony prawnej ma na celu usunięcie naruszeń lub przywrócenie praw danego podmiotu lub też stwierdzenia (deklaracji) faktów prawnych, to jest, by użyć terminologii procedury świeckiej, istnienia prawa lub stosunku prawnego opartego na normach prawa kanonicznego (facta iuridica declaranda). Przedmiotem postępowania spornego (iudcium contentiosum) są prawa podmiotowe (iura) których można przed sądem albo dochodzić albo też bronić (iura persequenda aut vindicanda).
Sąd kościelny jest również władny ustalić fakty prawne, o które toczy się spór. Najbardziej znane są tu sprawy o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Obok nich zaliczyć tu trzeba sprawy, gdzie przedmiotem postępowania jest kwestia ważności udzielonych święceń kapłańskich, profesji zakonnej jak również np. śmierci małżonka.
Przestępstwa są przedmiotem postępowania przed trybunałami kościelnymi aby wymierzyć karę ferendae sententiae lub zadeklarować karę latae sententiae. Struktura przestępstwa w myśl prawa kanonicznego jest złożona. Realizacja poszczególnych elementów tej struktury, wymaganych przez ustawę do zaistnienia crimen oraz ustalenia czy i jaka kara winna być zań wymierzone jest zasadniczym przedmiotem kanonicznego procesu karnego.
Postępowanie pozasądowe
Trzeba również pamiętać, że przedmiot postępowania przed trybunałem niekiedy może być, z mocy prawa pozytywnego, przedmiotem postępowania o charakterze pozasądowym, zbliżonego i ukształtowanego podobnie jak świeckie postępowanie administracyjne. Normy procesowe prawa kanonicznego pozwalają na rozstrzyganie wyraźnie wskazanych rodzajów sprawy, tak spornych jak i karnych w trybie pozasądowym, jednak z zachowaniem istotnych wymogów sprawiedliwego osądu.
Kanon 1400 w paragrafie 2 stanowi ponadto, że spory, które powstały z powodu aktów władzy administracyjnej mogą być przedstawiane jedynie trybunałowi administracyjnemu (sekcja Sygnatury Apostolskiej, dykasterie kurialne) lub przełożonemu (ordynariusz diecezji, wyższy przełożony zakonny).
Kościelna władza sądzenia
Zakres kompetencji sądowej Kościoła, która ma charakter kompetencji własnej, z ustanowienia bożego (prawo własne i wyłączne – ius proprium et exclusivum) jest szeroki, obejmuje bowiem sprawy dotyczące rzeczy duchowych (res spirituales – jest to pojęcie teologiczne, związane ściśle z nauką o Sakramentach) oraz tzw. złączonych z duchowymi (spiritualibus adnexae – sprawy doczesne, jednak niepodzielnie lub podzielnie łączące się funkcjonalnie ze sprawami duchowymi). W skład tejże kompetencji jurysdykcyjnej Kościoła katolickiego wchodzi prawo i obowiązek rozpoznawania spraw wynikłych z naruszenia ustaw kościelnych, oraz tego wszystkiego w czym tkwi grzech (sprawy ratione peccati), a to by ustalić winę i wymierzyć sprawiedliwą karę kościelną (kanon 1401).